Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową.

„Zobowiązania spółki” w rozumieniu art. 22 § 2 KSH obejmują wszelkie zobowiązania prywatnoprawne i publicznoprawne w stosunkach zewnętrznych, w których status dłużnika przysługuje spółce jawnej^[1]. Na płaszczyźnie prawa prywatnego zobowiązania spółki jawnej mogą mieć charakter pieniężny oraz niepieniężny. Mogą one wynikać z różnych źródeł. Najczęściej w praktyce źródłem zobowiązania spółki jawnej będzie czynność prawna^[2].

Zgodnie z art. 22 § 2 KSH, każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, przy czym należy pamiętać, że odpowiedzialność ta ma charakter subsydiarny, jak bowiem wynika z treści art. 31 KSH, wierzyciel spółki jawnej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Powyższe nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Warto zwrócić tu uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2010 r. sygn. akt I CSK 453/09, w którym wskazano, że współodpowiedzialność za długi spółki jawnej jest zarazem solidarna (art. 22 § 2 KSH) i subsydiarna (art. 31 § 1 KSH). Subsydiarność wyznacza kolejność zaspokojenia roszczeń, natomiast solidarność występuje wówczas, gdy nie ma różnej kolejności zaspokojenia. Ze względu na samodzielną podmiotowość spółki jawnej trzeba stwierdzić, że w pierwszej kolejności to ta spółka odpowiada za długi. W konsekwencji wspólnicy odpowiadają za jej długi dopiero wtedy, gdy powstaje bezskuteczność egzekucji z majątku spółki (art. 31 § 1 KSH). Subsydiarność ma zatem pierwszeństwo przed solidarnością. Inaczej mówiąc, zastosowanie zasady subsydiarności wyznacza chwilę, od której odpowiedzialność jest solidarna. Oznacza to, że wierzyciel najpierw może dochodzić zaspokojenia wyłącznie od spółki. W pierwszym etapie, mimo istnienia solidarnej odpowiedzialności wspólników, nie ma możliwości skutecznego dochodzenia od nich świadczenia, chociaż, zgodnie z art. 31 § 2 KSH, przepis § 1 tego artykułu dotyczący odpowiedzialności subsydiarnej nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Pozwala to w szczególności na zabezpieczenie powództwa. Zgodnie z art. 35 § 1 KSH, wspólnik pozwany  z tytułu odpowiedzialności za długi spółki może przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lipca 2008 r., V CSK 72/08 podkreślił, że wspólnik na podstawie tego przepisu może podnieść zarzut przedawnienia roszczenia przeciwko spółce. Sąd Najwyższy podkreślił, że istnieje silna więź między spółką jawną a wspólnikiem, bardziej rygorystyczna niż przewidziana w art. 299 KSH, wspólnik bowiem odpowiada za długi spółki jawnej całym majątkiem bez żadnych ograniczeń, solidarnie z innymi wspólnikami i samą spółką (art. 22 § 2 KSH). Wierzyciel spółki jawnej ma jednak obowiązek prowadzenia egzekucji w pierwszej kolejności z majątku spółki i dopiero w razie jej bezskuteczności możliwa jest egzekucja z majątku wspólnika (art. 31 § 1 KSH).  W tym wyraża się subsydiarność (wtórność) odpowiedzialności wspólnika; występuje ona w fazie egzekucji. Nie ma jednak wątpliwości, że odpowiedzialność wspólnika jest odpowiedzialnością za cudzy dług (dług spółki), a nie za własny dług. Jej przesłanką jest istnienie długu osoby trzeciej, za którą inna osoba ponosi odpowiedzialność ex lege (na podstawie art. 22 § 2 KSH). Należy w konsekwencji przyjąć, że przewidziana w art. 22 § 2 KSH solidarność ma swoisty charakter, gdyż jej skutki zostały w pierwszej kolejności określone w przepisach szczególnych, tj. w kodeksie spółek handlowych, a nie w przepisach kodeksu cywilnego, w szczególności co do możliwości zgłoszenia zarzutów przez wspólnika wobec wierzycieli spółki. Nie ma wątpliwości, że wspólnikowi przysługują zarzuty osobiste wobec wierzyciela (art. 375 § 1 KC w związku z art. 22 § 2 i art. 2 KSH), jednak zarzuty wynikające z umowy podstawowej łączącej spółkę jawną z wierzycielem nie są zarzutami osobistymi wspólnika; są to zarzuty przysługujące spółce, na które może się on powołać tylko z mocy art. 35 § 1 KSH, „przejęte” od spółki w ramach odpowiedzialności za cudzy dług. Ta pochodność zarzutów oznacza, że muszą one rzeczywiście przysługiwać spółce w chwili zgłoszenia ich wobec wierzyciela. W piśmiennictwie podkreśla się, że wskazania wynikające z art. 89 KH są tutaj aktualne. Ze względu na tak ukształtowany w kodeksie spółek handlowych sposób obrony wspólnika, wyłączony został art. 372 KC w odniesieniu do zarzutu przedawnienia, należy bowiem przyjąć, że ma on charakter przepisu ogólnego wobec szczególnego unormowania zamieszczonego w art. 35 § 1 KSH.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2008 r., sygn. akt V CSK 72/08 wskazano, że akcesoryjność odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej oznacza ścisły związek z długiem głównym. Jeżeli zatem zobowiązanie wspólników jest ściśle zależne od zobowiązania spółki, to trudno podzielić pogląd, że skutki przedawnienia roszczenia przeciw spółce nie rozciągają się na wspólników. Żadne względy nie uzasadniają też potrzeby szczególnej ochrony wierzyciela, skoro termin przedawnienia roszczenia jest wystarczająco długi, by można było podjąć takie czynności, które prowadzą do przerwania jego biegu także przeciwko spółce.

Dodatkowo wskazać należy, że określone powyżej zasady ponoszenia odpowiedzialności o charakterze subsydiarnym nie dotyczą zobowiązań powstałych przed wpisem do rejestru.    W takim bowiem przypadku powstałe zobowiązanie nie będą zobowiązaniami spółki, ale osób, które działały w imieniu spółki. W tym zakresie odpowiedzialność będzie miała osobisty charakter. Po dokonaniu wpisu spółki w rejestrze, wspólnicy spółki jawnej odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.

^[1] S. Sołtysiński, w: System PrPryw, t. 16, 2008, s. 765
^[2] Prawo spółek osobowych. Tom 16B, System Prawa Prywatnego, red. prof. dr hab. Michał Romanowsk, 2023